back

चार जात छत्तीस वर्णको कथन : फूलबारीका मिचाहा पतझर

वि.सं.२०८२ वैशाख २९ सोमवार

1.4K 

shares
IME Limited
NTC AD

भनिन्छ, ‘नेपाल चार जात छत्तीस वर्णको साझा फूलबारी हो ।’ तर, यहाँ हर्किरहेका केही फूलहरुकाबिच मिचाहा पतझर समेत फैलिएकाले वषौँदेखि फूलवारी अशान्त छ । फूलबारीमा रोदन छ । फूलबारीमा उत्पीडन र अन्याय छ । फूलबारीमा संघर्ष छ । मानौँः फूलबारीका फूलहरु ‘जात प्रथा’ नामक क्यान्सरबाट ग्रसित छन् ।

प्रकृतिले सबै फूलहरुलाई समान अधिकार दिएको छ । सृष्टि सञ्चालनका लागि ती फूलहरु स्वतन्त्र रुपमा हुर्कन, फुल्न र फल्न पाउनु पर्छ । तर, मिचाहा पतझर ‘जात प्रथा’ नामक रोग त्यहीबिचमा फैलिएका कारण फूलहरुले अन्याय सहनु परेको छ । केही फूलहरु टुसाउन नपाउँर्दै मरेका छन्, केही फूलहरु ककरीँदै हुर्कने प्रयासमा छन् । केही फूलहरु नफक्रिँदै झरेका छन् । केही फूलहरुका बोट सुकेका छन् । साझा फूलबारीमा फैलिएका पतझर ‘जात प्रथा’ नामक रोगहरुले नेपाली समाज वा साझा फूललबारीलाई कुरुप बनाएको छ ।

फूलबारीमा आफ्नो साम्राज्य विस्तार गरेका पतझर ‘जात प्रथा’ नामक रोगहरु निमिट्यान्न पार्न नेपालमा ऐन कानुन थुप्रै बने । जातीय छुवाछुत विरुद्धको पहिलो कानुन वि.सं. २०२० सालमा बनाइयो । त्यस समयको संविधानले भनेको थियो, ‘कुनै जाती, धर्म र समुदायले मान्दै आएको संस्कार, संस्कृति, चाल, चलन र रितिरिवाजमा खलल पु¥याउन पाइने छैन ।’ त्यतीबेला छुवाछुत विरुद्धको ऐन कार्यान्वनमा संविधानको माथि उल्लेखित व्यवस्था अंकुश बन्यो । फूलहरु फेरि अन्यायमा परे ।

वि.सं. २०६३ (सन् २००६) पछि नयाँ संक्रमणकालीन संविधानले जातीय छुवाछुतलाई स्पष्ट रूपमा गैरकानुनी घोषित ग¥यो । त्यसपछि, ‘जातीय भेदभाव तथा छुवाछुत (कसुर र सजाय) ऐन, २०६८’ (सन् २०११) संसदबाट पारित भयो । यो ऐनले छुवाछुतलाई फौजदारी अपराधको रूपमा परिभाषित ग¥यो । यसले पीडित फूलहरुलाई न्याय खोज्ने कानुनी आधार दियो । तर, ती ऐन कानुन कडाइका साथ लागु भएका छैनन् । मिल्काइएका कागजका टुक्राहरु जस्तै भएका छन् ।

शिक्षाको अभावले ‘जात प्रथा’ नामक रोग झाँगिएको भनिँदै आइएको थियो । नेपाली समाजमा तिब्र रुपमा शिक्षाको विकास भएको छ । शिक्षा सम्पन्न भएपश्चात पतझर ‘जात प्रथा’ नामक रोगहरु फूलहरुमा रुपान्तरण हुन्छन् भनिएको पनि थियो । तर, पतझर जात प्रथा’ नामक रोगहरु फूलहरुमा रुपान्तरण भएकै छैनन् । उनीहरु भनिरहेका छन् वा बहाना गरिरहेका छन्, ‘हाम्रा मातापिताको अन्त्यपश्चात हामी स्वतहः फूलहरुमा रुपान्तरण हुनेछौँ ।’ उनीहरुका मातापिता पनि त्यही भन्थे बाबुबाजेको अन्त्यपश्चात हामीमा परिवर्तन आउँछ ढुक्क हुनु । मातापिताको मृत्यु पश्चात अथवा शिक्षाको विकास पश्चात पनि उनीहरुमा कुनै बदलाव देखिएको छैन ।

भन्ने गरिएको साझा फूलबारीमा पानी छोइएको निहुँमा गर्भवती महिलाले मरणासन्न हुने गरी कुटपटि सहनु परेको छ । मन्दिर छिरेको निहुमा अमूल्य शरीरको बली चढाउनु परेको छ । चुलो छोएको निहुँमा ज्युँदै गाडिनु परेको छ । अन्तरजातीय विहे गरेको निहुँमा नदीमा बगेर मृत्युवरण गर्नु परेको छ । शिक्षालयमा समेत भेदभाव सहनु परेको छ । कोठाबाट निकालिनु परेको छ । बस्तीबाट उठिवासको नियति सहुनु परेको छ । राज्यका उच्च र महत्वपूर्ण संयन्त्रमा समान प्रतिनिधित्व हुनबाट समेत वञ्चित हुनुपरेको छ ।

कतिपय भन्छन्, ‘जातजातीबिच हुने भेदभाव समाप्त भैसक्यो । हामीहरु रुपान्तरण भएर सुन्दर फूल बनेका छौँ । अब मिलेर बस्ने हो ।’ उनीहरुको भनाइ सतप्रतिशत सही भने होइन । कतिपयमा चेतना पलाएको सत्य हो । साँच्चीकै फूलमा रुपान्तरण भएको पनि सत्य हो । तर, कतिपयको बोली र व्यावहारमा एकरुपता आउन सकेको छैन । गाउँदेखि सहर सम्म ‘जात प्रथा’ नामक रोगले पिल्सिनु परेका फूलहरु आजपनि थुप्रै छन् । प्रमाणः दलित प्रजातिको फूल बनेर आफूलाई प्रस्तुत गर्दा महसुस गर्न सकिन्छ ।

विश्व २१औँ सताब्दीमा छ । नेपाल बाहेकका अन्य मूलुकले विकासमा धेरै फड्को मारेको छ । चार जात छत्तीस वर्णको साझा फूलबारीमा झाँगिएका पतझरहरु अब पनि आफूलाई रुपान्तरण गरेर सून्दर फूल बन्दैनन् भने नेपाल धेरै पछाडि पर्ने वाला छ । इतिहासले यहाँका मालीहरुलाई नराम्ररी धिक्कार्ने छ । फूलहरु अन्यायमा पर्नुको पछाडी मालीहरुको समेत दोष छ । माली भन्नाले राज्य संयन्त्र तथा सार्वजनिक पदधारण गर्नेहरु ।

नेपाली साझा फूलबारीमा झाँगिएको पतझर ‘जात प्रथा’ नामक रोगको जरो उखेल्न अथवा उनीहरुलाई सुन्दर फूलमा रुपान्तरण गर्न सम्पूर्ण सचेत नागरिकहरु जुरुक्कै उठ्नुपर्ने आवस्यकता छ । न्यायप्रेमी समुदाय भन्छन्, ‘आउनुहोस् फूलबारीमा विभेद खेपिरेका फूलहरुको न्यायका लागि अन्तिम पटक संघर्ष गरौँ । फूलहरुले खेपेका अन्याय र अत्यचारको राँको निभाऔँ । छुवाछुत विरुद्धको समरमा गोल्बन्ध हुँदै नेपालको फूलबारीलाई समतायुक्त बनाउने सबैको कर्तव्य हो ।’

पुस्तौंदेखी अछुतको नाममा मिचाहा रोगहरुले केही फूलहरु माथि दमन शोषण गरिरहेका छन् । उनीहरुको एकल प्रभुत्व कायम छ । फूलहरु आज सम्म पनि दबिनुपरेको छ । राज्यका उच्च संयन्त्रमा अझैपनि त्यही पतझर रोगको वर्चस्व छ । प्रकृतिको नियममा कुनै जगत माथिको अन्याय सैह्य हुन सक्ला ? प्रकृति माथिको अन्याय किम्मार्थ सैह्य हुँदैन । न्याय, समानता र सत्यका पक्षधरहरु अथवा स्वयं अन्यायमा परेका फूल आफूलाई परेको समस्याका विरुद्ध एकीकृत हुन आवस्यक छ ।

यो अन्तिम पटकको सुझाव अथवा चेतावी हो । तिमीहरु रुपान्तरण हुनैपर्छ । होइन भने तिमीहरु विरुद्ध लाखौँ मुठ्ठी उठ्ने छन् । युगौँदेखि अन्याय सहँदै आएकाहरु मुक्ती या मृत्युको लडाइ लड्ने वाला छन् । अँ कतिपय फूलहरु आक्रोशित भावमा भन्दै छन्, ‘सुधार है साथी आफूलाई हैन भने हामी तिमीहरुको अन्यायपूर्ण महलमा आगो लगाइदिनेछौँ । तिमीहरुकोे झुटको स्वर्ग चर्लम्मै ढालेर खरानी पारीदिनेछौँ ।’

केही थप्दैपनि छन्, ‘अब निक्कै ढिला भैसकेको छ । तसर्थ वारपारको अन्तिम संघर्ष गरौँ । जातियताको यो लडाइ सफल पारौँ । छुवाछुत प्रथाको नाम निसाना मेटाऔँ । बल्ल अन्याय सहेका ६० लाख बढी फूलहरुले मुक्तिको सास फेर्नेछन् । अनि न्यायपुर्ण नेपाली समाज र विभेद रहित चार जात छत्तीस वर्णको फूलबारी साँच्चैको सुन्दर बन्ने छ ।

पतझर ‘जात प्रथा’ रोग भनिएका प्रियहरु तिमीहरुपनि कुनै कालखण्डमा सुन्दर फूलहरु थियौ । कसैको दुष्प्रभाव अथवा श्रापका कारण तिमीहरु पतझर बन्नु परेको होला भन्ने लाग्छ । तिमीहरु वास्तवमा सून्दर फूल नै हौ । तर, पतझर ‘जात प्रथा’ नामक रोग तिमीहरुको व्यवहार हो । अब व्यवहार परिवर्तन गरेर कर्सैबाट श्रपित आफूमा लागेको कलंकको टिका सधैभरीलाई अन्त्य गर । सबैको प्रिय, सुन्दर र सुगन्ध छर्ने गुलाफ बन । संसारको प्रेरणा र आकर्षण बन ।

 

वि.सं.२०८२ वैशाख २९ सोमवार १२:१५ मा प्रकाशित

सुशासन र समृद्धिमा सरकारको एक बर्ष: मितको  टाउको बेल बराबर

सुशासन र समृद्धिमा सरकारको एक बर्ष: मितको  टाउको बेल बराबर

एउटा टुटेफुटे अंग्रेजी बुझ्ने मान्छे एकदिन खुद्रा पसलमा गयो। उसले...

निजी क्षेत्र खुसी पार्ने बजेट

निजी क्षेत्र खुसी पार्ने बजेट

नेपालमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना भएपश्चात् सरकारले ल्याएका बजेट पढ्न र...

Israeli Attack on Palestine: A serious challenge 

Israeli Attack on Palestine: A serious challenge 

Just yesterday, Israel intensified its airstrikes in the Gaza Strip,...

प्रविधिले टाढा बनाउँदै गुरु शिष्यको सम्बन्ध

प्रविधिले टाढा बनाउँदै गुरु शिष्यको सम्बन्ध

गुरु भन्नाले केवल शैक्षिक शिक्षकलाई मात्र जनाउँदैन, बरु गुरु भनेको...

राज्य स्रोत लुट्ने पुरानाे प्रवृत्तिमा हाम्रो बजेटको यथार्थता

राज्य स्रोत लुट्ने पुरानाे प्रवृत्तिमा हाम्रो बजेटको यथार्थता

स्वाधिनता भनेको स्वनिर्भर भएर मानिसको जीवन जीउने कला र विज्ञान...

कर्मचारीले देश चलाऊने – नेताले फेसबुक चलाऊने

कर्मचारीले देश चलाऊने – नेताले फेसबुक चलाऊने

लेखको सुरुआत एउटा सानो घटनाबाट गर्न अनुमति चाहन्छु। त्यो बेला...