गुल्मीको बाझकटेरीबाट काठमाडौं पढ्न आउँदा कुनै सपनै थिएनन् उनका । काठमाडौं पढ्न आउन पाउने भाग्यमानी भएपछि त्यो भन्दा ठूलो सपना अरु हुने कुरै भएन ।

०४९ सालको साउनमा दर्किएको झरीसँगै पैठेजोरी खेल्दै गाउँ छोडेर काठमाडौं हानिएका हुन् लोकनाथ भुसाल । हाल नेपाल सरकारका उपसचिव रहेका भुसालले ०५३ सालमा १९ वर्षकै उमेरबाट सरकारी सेवाको सुरुवात गरेका थिए । अहिलेका युवाहरुले ‘टिन एज’ नाम दिएकै उमेरमा सकारी जागीर खानु आफैमा सजिलो पक्कै थिएन उनलाई ।

‘खरदार साव’ का ओठमाथि जुँगाको रेखी बस्दै थिएँ । तर, जिम्मेवारी भने सानो थिएन । उनी नियुक्त भएका थिए गाविस सचिवको रुपमा । त्यो बेलाको अनुभव यसरी सम्झन्छन् भुसाल–‘साच्चै रमाइला थिए ति दिन ।’ सधैका ‘फुच्चे सचिव’ र लामो समय ‘खरदार साव’ भएर बस्ने सोचका थिएनन् उनले । अरु सचिव साथीहरु अन्य काममा लाग्दा भुसाल फुसर्दिला हुनासाथ पढ्न थालि हाल्थे । त्यहि पढाईकै परिणाम उनी ‘खरदार साव’ बनेको ३ वर्षमै ‘सुब्बा साव’ बनिहाले । ०५३ मा त उनी नेपाल सरकारको नायब सुब्बा बनिसकेको बताउँछन् ।

कुलो सोझियो गैरीखेततर्फ

गुल्मीबाट काठमाडौं आउदाका चाहना र काठमाडौले देखाएका सपनामा मदाने र रेसुङ्गाको जस्तै फासला थियो । त्यहि फासलाको बिचमा यात्रा नगरी अब उनको लक्ष्य भेटिनेवाला थिएन । अनि त्यो लक्ष्यसम्म पुग्न बाटो देखाउने पथपर्दशक थिए आफ्नै दाजु यमलाल भुसाल । बिहान रत्नराज्य लक्ष्मी क्याम्पसको पढाई, दिनभरी फाल्टु जोकर । फ्लासब्याकमा सम्झदै उनी भन्छन्–‘ति दिनमा डुल्ने र भुल्ने कुरा असाध्यै सानो थियो काठमाडौं । कहाँ जाने ? जाने ठाउँ सकिएका थिए ।’

उनका डुल्ने ठाउँ सकिएपनि मनको यात्रा भने सकिएको थिएन । त्यहि मनको यात्राले फेरि डोर्यायो निजामति सेवातर्फ । ‘सायद दाजु निजामति सेवामा प्रवेश नगर्नु भएको भए मेरो बाटो पनि फेरिन्थ्यो होला ।’ उनी सम्झन्छन् ।

बिहान क्याम्पसको पढाई, दिनभरीको बेकारी अनि कोठाभरीका निजामति सेवा प्रवेश सम्बन्धी किताव यहि त्रिवेणीले डो¥यायो उनलाई निजामति सेवातर्फ । अब भने गति सोझियो पढाईतर्फ । जसरी खोलाबाट आएको कुलो गैरी खेततर्फ सोझिन्छ अनि खेत सिंचेर बाली सपार्छ । त्यसरी नै भुसाल सोझिए निजामति सेवा प्रवेश तर्फ । पहिलो प्रयासमै बाली सप्रिएपछि उनको उत्साह नजाग्ने त कुरै भएन ।

पढ्ने कसरी त ?
‘काक चेष्टा, वकोध्यानम, स्वाननिद्रा तथैवच
अल्पहारी, गृह त्यागी विद्यार्थी पन्च लक्षणं’
स्कुल पढ्दै खुव सुनेको स्लोक थियो यो । नेपाली विषय पढाउने गुरुले सुनाएको स्लोकले उनलाई राम्रै छाप पारेको रहेछ । त्यसैले त लागे वको ध्यानतर्फ । अनि वको ध्यानमा थपे कागको चेष्टा पनि । बकूल्लाको ध्यान र कागको जस्तो दृष्टि लगाएर पढ्न थालेपछि लक्षमा नपुगिने त कुरै भएन । अहिले पनि उनी यहि सम्झन्छन् । निजामति सेवा प्रवेशका लागि लोकसेवा आयोगले लिने परीक्षामा सामेल हुने विद्यार्थीले यो श्लोकलाई मूलमन्त्र नै मान्नु पर्ने राय भुसालको छ ।

उनको अर्को सल्लाह छ–‘आफूलाई सहज हुँदा मात्र पढ्नुहोस् ।’ लोकसेवा तयारीका लागि कोठाबाटै बाहिर ननिस्कई पढ्नु भन्दा फ्रेस हुँदै पढ्दै गरेको राम्रो हुने बताउँछन् भुसाल । लोकसेवा तयारी गर्नेहरुलाई प्रत्येक शिर्षकलाई कम्तिमा ५ वटा बुँदा बनाएर पढ्ने बानी बसाले विषय वस्तु सम्झिन सजिलो हुने बताउँछन् भुसाल । उनको अर्को सल्लाह छ–‘सकेजति पुस्तक पढ्नुहोस् र नियमित पढ्नुहोस् तपाइको तगाराहरु आफै हट्दै जानेछन् । ’
लेखाइ नि !

सुब्बा साब भएको ३ वर्षमै ‘गजेटेड अफिसर’ बनेका भुसाल लेखाईमा खुब ध्यान दिनुपर्ने बताउँछन् । सफा लेखाइ लेख्नुहोस् । अक्षरमा बिशेष ध्यान दिनुहोस् । व्याकरण र हिज्जे राम्रो बनाउनुहोस् यसले तपाइको निजामति तर्फको यात्रा सहज बनाउने पक्का भएको भुसालको दावी छ ।

लोकसेवाको परीक्षामा संलग्न हुने परीक्षार्थीले परीक्षामा लेख्दा पहिले प्रश्न बुझ्नुपर्ने उनको राय छ । एउटै प्रश्नभित्र बहु प्रश्न हुन सक्नेतर्फ सजग हुनुपर्ने उनको अनुभव छ । त्यसैले उनी भन्छन्–‘ त्यसपछि प्रश्न बुझ्नुहोस् र लेख्न थाल्नुहोस् ।’

नआत्तिनुहोस्
निजामति सेवा प्रवेश आफैंमा जटिल प्रक्रिया हो । तपाई पहिलो प्रयासमै सफल हुनु भयो भने मेहनति त हुनुहुन्छ नै, भाग्मानी पनि मान्नुपर्छ । तर, एकैपटकमा सफल नहुुँदैमा हतास हुने र आत्तिने गर्नु भयो भने, तपाइको निजामति प्रवेशको यात्रा झन ढिलो हुन सक्छ । त्यसैले असफलतानै सफलताको घोतक हो भन्ने बुझ्दै अध्ययनलाई निरन्तरता दिनुहोस् । लोकसेवाको फर्म भर्न र जाँच दिन कन्जुस्यांई नगर्नुहोस् । यत गर्नु भयो भने, तपाई अबस्य सफल हुनुहुनेछ ।

लोकनाथ भुसाल
उपसचिव, नेपाल सरकार

उपसचिव भण्डारीको सुझाव-‘लोकसेवा पास गर्न यसरी पढ्नुहोस्’