नेपालमा अहिले कोरोना महामारीले लकडाउन गर्दा कृषि जन्य उत्पादन बिक्री वितरण गर्न कठिन भएको छ । किसानलाई समस्या भइरहेको यहि समयमा पहिलेदेखि देखा परेको अमेरिकन फौजी किराले समस्या निम्त्याएकाे छ । अहिले पुर्वी नेपालका कतिपय जिल्लामा यसकाे प्रकाेप अत्यन्तै बढि देखिएकाे छ ।
पुर्वी जिल्लाहरूमा देखिएकाे यसकाे प्रकाेप देशैका अन्य क्षेत्रमा पनि फैलिरहेकाे छ । मकै बालीमा अमेरिकन फौजी किराले धेरै नाश गरिरहेको छ । जसबाट किसानहरु एकदमै मर्कामा पनि परिरहेका छन् । आउनुहोस् आज बुझौ के हो फौजी किरा ? कसरि सखाप पार्छ बालीनाली र कसरि नियन्त्रण गर्ने भन्ने बारेमा जानाैं ।
यो फौजी किरा हाम्रो बालि नालिमा नोक्सानी गर्ने किरा हो । विश्व समुदायमा प्रवेश गरेको धैरे भएको छैन त्यही पनि छोटो समयमै अति भयानक रूपले हाम्रो खाद्यान्नसँग युद्ध गरेर नोक्सानी पुर्याएको एउटा खतरनाक किरा हो । बालि -नालिमा हुने नोक्सानीले बर्षेनी हजारौ किसानको पसिनालाई छिन भरमै नाश गरिदिन्छ। आजको यो विलासी संसारको सपना देखि भरिपुर्ण संसारमा बर्सेनि नयाँ रोग, किरा र प्रकृतिक विपत्ति देखिनु स्वाभाविक नै हो जस्तो लाग्छ । त्यही पनि यस्तो विपत्ति भयानक भएर आइदिनाले खाध्य संकट निम्ति प्रभाव पार्न अवस्था आउँछ, अनि हामी सचेत हुन सुरु गछौ ।
यस किराले बालीमा कोतारेर खाएर नोक्सानी पुर्याउँछ। यो किराले आक्रमक रूपमा धेरै ठाउँमा फैलिएर धेरै क्षति पुर्याउन सक्छ । मुख्यतय यो किरा मकै बालीलगायत ८० वटाभन्दा बढी बालीहरूमा आक्रमण गर्दछ । यसले मुख्य बालीहरू मकै, धान, जुनेलो,गहुँ, आदिमा बढी क्षति गरेको पाईन्छ ।
यस्तै एउटा समय आउँछ कि त्यस जिवाणु र शत्रुले बालि नालिमा पुरै नोक्सानी गरेर बालिको उत्पादनलाई कम गरेर खाद्यन्न सकंट सम्म निम्त्याउन सक्छ । सामान्यतता औसतमा ३६.५% नोक्सानी बालिनालिमा हुने गर्दछ। जसमा रोगको कारणले १४%, किराको कारणले १०.२% र झारले १२.२% हुने गर्दछ। त्यसैले हामीले समयमै विभिन्न उपाय अपनाएर समाधान भए यो नोक्सानी कम गरेर विश्वलाई खाद्य संकट देखि केहि हदसम्म बचाउन सकिन्छ । आज यस्तै खतरनाक किरा जसले आफ्नो जिन्दगी जिउन हाम्रो बालिलाई नाश गरेर सताइरहेको छ।
अमेरिकन फौजी किरा (फल आमिॅवम) पुतली वर्गको रात्री चार किरा हो । यसको वैज्ञानिक नाम स्पाेडाेपेटेरा फुग्रीप्रेडा हो । यो नाेसिटिडाइ परिवारअन्तर्गत पर्दछ। यसको वयस्क पोथी अण्डा पार्नु अगाडि उपयुक्त आहारको खोजीमा ५ सय किमिसम्म टाढा उडेर जान सक्छ । विश्वमा सबैभन्दा पहिले अमेरिकामा सन् २०१५ मा देखिएको यस किरा सन् २०१६ मा अफ्रिकाको नाइजेरियामा देखिएको पाइन्छ । त्यस् पछि सन् २०१८ मा एसियाको भारतमा देखिदै सन् २०१९ मा नेपालमा भित्रिएको हो ।
नेपालमा पहिलोपटक नवलपरासी जिल्लामा २०७६ मा राष्ट्रिय बाली संरक्षण सङ्गठनको बाली किटनाषक व्यवस्थापन केन्द्रमा बसेको बैठकले आणविक विश्लेषणद्वारा पुष्टि गरेको हो । यस किराले बालीमा कोतारेर खाएर नोक्सानी पुर्याउँछ। यो किराले आक्रमक रूपमा धेरै ठाउँमा फैलिएर धेरै क्षति पुर्याउन सक्छ । मुख्यतय यो किरा मकै बालीलगायत ८० वटाभन्दा बढी बालीहरूमा आक्रमण गर्दछ । यसले मुख्य बालीहरू मकै, धान, जुनेलो,गहुँ, आदिमा बढी क्षति गरेको पाईन्छ ।
वि.सं.२०७८ जेठ २१ शुक्रवार १६:३७ मा प्रकाशित