खुसी हर्मोन प्रबर्धन गर्न पाँच योगासनहरु

मानिसहरुको मुड खराब हुने वा रिस उठ्ने र उदासिन हुने स्वभाव बारम्वार देख्न सकिन्छ । तर के कारणले यस्तो भएको हो भन्ने बारेमा कमै मानिसलाई मात्र जानकारी हुन सक्छ । हामीले धेरैजसो कारण बाहिरी वस्तु वा समाजमा खोज्ने गर्दछौं । तर यसको मुख्य कारण आफै भित्र स्राव हुने हर्मोनको भूमिकाले हुन्छ । हामीसँग खुसी हुने र बेखुसी गराउने दुबै खालका हर्मोनहरु स्राव भइरहेको हुन्छ । यसको बारेमा विस्तृत रुपमा तल चर्चा गरिनेछ ।

डोपामाइन, सेरोटोनिन, एन्डोर्फिन र अक्सिटोसिन खुसी उत्पादन गर्ने हार्मोनहरू हुन् । हामीले आहार, व्यायाम, र ध्यान जस्ता केही साधारण जीवनशैली परिवर्तनहरूसँग यी हार्मोनहरूको स्तर बढाउन सकिन्छ, र सम्भवतः प्रक्रियामा हाम्रोे मुड सुधार गर्न सकिन्छ । हर्मोन मानिसको शरीरको रासायनिक सन्देशवाहक हो । एक पटक ग्रन्थीहरूले तपाईंको रक्तप्रवाहमा छोडेपछि, तिनीहरूले विभिन्न अंगहरू र तन्तुहरूमा कार्य गर्दछ जुन तपाईंको शरीरले काम गर्ने तरिकादेखि तपाईं कस्तो महसुस गर्नुहुन्छ सबै कुरा नियन्त्रण गर्न यीनीहरु सहायक हुन्छन् ।

हर्मोनको एउटा समूहलाई “फिल–गुड हर्मोन“उपनाम दिइन्छ किनभने तिनीहरूले उत्पादन गर्ने खुसी र कहिलेकाहीं उत्साहजनक भावनाहरू हुन्छन् । तिनीहरूलाई न्यूरो ट्रान्समिटरहरू पनि मानिन्छ, जसको मतलब तिनीहरूले तंत्रिका कोशिकाहरू बीचको खाली ठाउँहरूमा सन्देशहरू बोक्छन् ।
योग आधुनिक समयमा एक महान तनाव बस्टर हुन सक्छ किनकि यसले एन्डोर्फिन जस्ता सुखी हर्मोनहरूको स्रावलाई बढावा दिन र तनावलाई घटाउन मद्दत गर्दछ ।

यहाँ अभ्यास गर्न ५ पोजहरू प्रस्तुत गरिएको छन् –
आधुनिक जीवन शैलीमा, जब तनाव नयाँ सामान्य भएको छ र विश्राम विलासिता भएको छ, तब आनन्दपूर्ण क्षणहरू फेला पार्न र आनन्दको अनुभव गर्न गाह्रो हुन्छ । जब मन अनन्त कामको बोझ र भविष्यको चिन्ताको आदी हुन्छ, कसैले खाली समयमा पनि बस्न र आनन्द लिन गाह्रो हुन सक्छ । अत्यधिक स्क्रिन समयले समयलाई अझ खेर फाल्छ र मानसिक स्वास्थ्यमा विनाश ल्याउँछ । योग आधुनिक समयमा एक महान तनाव बस्टर हुन सक्छ किनकि यसले एन्डोर्फिन जस्ता सुखी हर्मोनहरूको स्रावलाई बढावा दिन र तनावलाई हराउन मद्दत गर्दछ । नियमित रूपमा योगको अभ्यास गरेर, व्यक्ति अधिक सचेत हुन, तनावलाई हराउन र अधिक उद्देश्यपूर्ण जीवनबिताउन सक्षम हुन्छ । यी सबै कुराहरूले आनन्द बढाउँछन् र हाम्रो जीवनलाई अर्थ दिन्छन् ।

आनन्दका लागि योगः

सुखी हर्मोनहरू प्रवद्र्धन गर्न पाँच आसनहरूले तनावलाई कम गराउछ । “योग एक सुनिश्चित तनाव निवारक र मनोदशा वृद्धि गर्ने हो । यो तथ्यलाई समर्थन गर्न धेरै अनुसन्धानहरू छन् कि नियमित आधारमा १५–२० मिनेटको योग अभ्यासले एन्डोर्फिन बढाउन सक्छ । यी शरीरभित्रका राम्रो रसायनहरू हुन् जसले कोर्टिसोलको स्तर तुरुन्तै घटाउँछन् जुन तनावका सूचकहरू हुन् । यदि तपाईँ आफ्नो मनोदशा प्रभावकारी रूपमा सुधार गर्न समग्र र सुरक्षित समाधान चाहनुहुन्छ भने, यसको उत्तर योग हो । योगले तपाईंको भावनाहरूलाई पनि नियन्त्रण गर्दछ किनकि मस्तिष्क सक्रिय हुन्छ र डोपामाइन, अक्सिटोसिन, सेरोटोनिन र एन्डोर्फिन जस्ता रसायनहरू छोड्छ”, अक्षर योग अनुसन्धान र विकास केन्द्रका संस्थापक हिमालय सिद्ध, अक्षर भन्छन् – “यहाँ केहि योग आसनहरू छन् जसले आफ्नो जीवनमा थप खुशी थप्न प्रयास गर्न सक्छ ।”

१.सुखासन

खुट्टा अगाडि फैलाएर बस्नुहोस् ।
आफ्नो दाहिने खुट्टालाईमोड्नुहोस् र आफ्नो दाहिने घुँडा दायाँ छेउमा छोड्नुहोस् ।
विपरीत खुट्टालाई मोड्नुहोस् र आफ्नो खुट्टाको मांसपेशीसँगक्रस बनाउनुहोस् ।
आफ्नो पिठ्युँसिधागर्नुहोस् ।
आफ्नो खुट्टालाई घुँडामा राख्नुहोस् ।
विपरीत खुट्टाले त्यसै दोहो¥याउनुहोस् ।

२. वृक्षासन

समग्रमा सुरु गर्नुहोस् ।
आफ्नो खुट्टालाई भुइँबाट उठाउनुहोस् र आफ्नो उभिएको खुट्टामा आफ्नो शरीरको वजनलाई सन्तुलनमाराख्नुहोस् ।
तपाईँको भित्री जांघमा खुट्टातपाईँको श्रोणि नजिक राख्नुहोस् ।
प्राणम मुद्रामाआफ्नाहातहरू जोड्नुहोस् ।
आफ्नो कुहिनोहरू सिधा गर्नुहोस् ।
वैकल्पिक खुट्टाको साथउही दोहो¥याउनुहोस् ।
प्रत्येक ३० सेकेन्डका ३ सेटहरू दोहो¥याउनुहोस् ।

३. हलासन

आफ्नो पिठ्युँमा सुत्ने ।
आफ्नो हातलाईआफ्नो शरीरको छेउमा भुइँमा राख्नुहोस् ।
पेटका मांसपेशीहरू प्रयोग गरेर खुट्टालाई ९० डिग्री माथि उठाउनुहोस् ।
तपाईँकाहातहरू भुइँमा दृढतापूर्वक थिच्नुहोस् र तपाईँका खुट्टाहरू तपाईँको टाउकोको पछाडि झर्न दिनुहोस् ।
तपाईँको मध्य र तल्लो पिठ्युँलाई भुइँबाट उठाउन दिनुहोस् ताकि तपाईँको खुट्टाले पछाडिको भुइँलाई छुन सकोस् ।
आफ्नो छातीलाई सकेसम्मआफ्नो चिनको नजिक ल्याउने प्रयास गर्नुहोस् ।
आफ्नो आरामको स्तर अनुसार समर्थनका लागि हातहरू झुकाउनुहोस् र आफ्नो हातले पछाडि
समात्नुहोस् ।

४. पश्चिमोत्तानासन (अगाडि झुकेर बसेको)

दण्डासनबाट सुरु गर्नुहोस् ।
तपाईँका खुट्टाहरू अगाडि तानेर गर्दा तपाईँको घुँडा अलिक झुकेको छ भनी सुनिश्चित गर्नुहोस् ।
आफ्ना हातहरू माथितिर फैलाउनुहोस् र मेरुदण्डलाई ठाडो राख्नुहोस् ।
सास फेर्नुहोस् र हावाको पेट खाली गर्नुहोस् ।
सास फेर्दा, नितम्बमा अगाडि झुक्नुहोस् र आफ्नो माथिल्लो शरीरलाई आफ्नो तल्लो शरीरमा राख्नुहोस् ।
आफ्नाहातहरू तलझार्नुहोस् र आफ्ना औँलाहरूद्वारा आफ्ना ठुला औँलाहरू समात्नुहोस् ।
आफ्नो नाकले घुँडा छुने प्रयास गर्नुहोस् ।
केही समयका लागि आसन गरिराख्नुहोस् ।

५. धनुरासन (धनुषमुद्रा)

पेटमा सुतिर सुरु गर्नुहोस् ।
आफ्नो घुँडा झुकाउनुहोस् र खुट्टाले खुट्टालाई समात्नुहोस् ।
बलियो पकड राख्नुहोस् ।
आफ्नो खुट्टा र हातहरू सकेसम्म माथि उठाउनुहोस् ।
माथि हेर्नुहोस् र केही समयका लागि मुद्रा समात्नुहोस् ।

निष्कर्ष
मानिसहरुमा कहिलेकाहीं रिस उठ्ने, मुड खराव हुने तथा उदासिनपन देखिने गर्दछ । हामीले धेरैजसो कारण बाहिरी वस्तु वा समाजमा खोज्ने गरेको पाउँछौं । तर यसको मुख्य कारण आफैभित्र स्राव हुने हर्मोनले गर्दा हुन्छ । डोपामाइन, सेरोटोनिन, एन्डोर्फिन र अक्सिटोसिन खुसी उत्पादन गर्ने हार्मोनहरू हुन् । हर्मोन हाम्रो शरीरको रासायनिक सन्देश वाहक हो । योग एक तनाव निवारक र मनोदशा वृद्धि गर्ने साधना हो । धेरै अनुसन्धानहरूले पुष्टि गर्दछन् कि नियमित आधारमा १५–२० मिनेटको योग अभ्यासले एन्डोर्फिन बढाउन सक्छ । साथै नियमित १५ देखि ३० मिनट ध्यानगर्ने बानीले पनि मानिसमा खुसी बढाउने हर्मोन स्राव गर्न सहयोग गर्दछ ।

वि.सं.२०८१ माघ २८ सोमवार १७:०८ मा प्रकाशित