‘कृषि नपढेको मुन्छेले लेख्ने पुस्तकको हैसियत कस्तो होला ?’ एकजना सरकारी अधिकारीको ठाडो जवाफ पाएका वावुरामले अन्तरीक्षबाटै पृथ्वीलाई हेर्नुपर्दछ भनेर यो किताव लेखेको बताएका छन् । साँच्चिकै भन्दा कितावको समग्र पाटो उनैले जीकिर गरेजस्तो छ ।
कृषिजन्य बस्तुमा मात्रै खरब बढिको ब्यापारघाटा देशले ब्यहोरेको र झण्डै दुई तिहाइ मत पाएर वामपन्थीहरुले सरकार चलाएको बेला उनको यो पुस्तक बजारमा आएको छ । यो पुस्तक, समाजवाद र सरकारको सम्बन्ध यस अर्थमा छ कि समाजवादको मुख्य आधार स्वाधीन पूँजीको न्यायीक वितरण हो । पूँजी मध्ये पनि ‘स्वाधीन’ हुन सक्योे र वितरण न्यायिक हुन सक्यो भने समाजवाद अर्थयुक्त हुन्छ । स्वाधीन पूँजीको सिधा सम्बन्ध आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रसँग जोडिएको हुन्छ । आत्मनिर्भरताका लागि उत्पादन जरुरी छ ।
उत्पादन त्यो पनि व्यवसायिक प्रकारको उत्पादनले मात्र हाम्रो जस्तो देशको अर्थतन्त्रलाई आत्मनिर्भर बनाउन सक्छ । उत्पादन वा व्यवसायिक उत्पादनका लागि उत्पादनमैत्री वातवरणको जरुरी त छ नै, त्यसबाहेक उत्पादनको सोँच, योजना निर्माण, व्यवस्थापन र प्रतिफल हाँसिलका श्रृखंला उत्तिकै महत्वका छन् । अझ गहिराइमा भन्ने हो भने सपना, सोँच,इच्छा र कामनाले आफै परिणाम दिदैंनन् र किताव आफै साध्य पनि होइन । तर, यो पुस्तकमा समृद्दिको मूल आधार कृषि उद्यम नै हो भन्ने मनसुवाका साथ कृषि उद्यमलाई सफल बनाउन सकिने आधार तथा उपायहरु प्रस्तुत गरिएको छ । यसअर्थमा यो किताब केवल नाम र किताबका लागी होइन,माटो निष्ठा र देशप्रतिको कर्तब्य सहित गरीखान खोज्नेका लागी असाध्यै महत्वपुर्ण दस्तावेज पनि हो ।
पुस्तकको खण्ड १ को कृषि उद्यम सुरु गर्नु अगाडि शीर्षकमा पोखराकी गोमा ढकालले ‘योजना बनाएको भए १५ रोपनी फर्म व्यवस्थापन गर्न १ करोडले पुग्दो रहेछ, योजना नबनाएर काम गर्दा डेढ गुणा रकम बढि खर्च भयो’ भनेको विषयलाई महत्व दिदैं ‘एलोबेरा’ र ‘स्टेभिया’ को अनावस्यक हल्ला तथा रुद्र गिरी प्रवृत्तिले किसानलाई परेको मर्का समेत चित्रण गरिएको छ । कृषि उद्यमी हुन आवस्यक सोँच, मानसिकता, तत्परता र योजना चाहिन्छ भन्दै ढकालले यसमा ‘विजनेश आइडिया’ समेत पस्कने जमर्को गरेका छन् । कृषि सम्बन्धी मदन भण्डारीको दृष्टिकोण समेत राखेका उनले कृषि उद्यमको मोडेल, लागत विश्लेषण र उत्पादिन वस्तुको मूल्य तोक्ने तरीका समेत कितावमा पारेका छन् ।
पुस्तकको खण्ड २ मा उनले कृषि उद्यममा हुने ठगी र त्यसबाट बच्ने उपाय बताउँदै ठगिन सक्ने काम र संभावना समेत उजागर गरेका छन् भने खण्ड ३ को कृषि उद्यममा श्रोत व्यवस्थापन अन्तर्गत किसानको पैसा कहाँ के मा खर्च हुन्छ ? वीउ, मल, सिँचाइ र विषादी व्यवस्थापन सँगै नविकरणीय उर्जा र प्रविधिको प्रयोग, बजारीकरण र जोखिम व्यवस्थापन समेत लेखेका छन् ।
के कृषि उद्यमबाट धनी हुन सकिन्छ भन्ने ? खण्ड ४ अन्तर्गत धनी हुन सकिने जिकिर पेस गरेका छन भने कृषिमा महिलाको लागि अवसर र चुनौती, कृषि उद्यममा साझेदारी व्यवसाय,उन्नती परियोजना र कृषि क्षेत्रको समुन्नती समावेश गरेका छन् । पुस्तकको खण्ड ५ मा शहरी खेती अन्तर्गत वेवास्ता गरिएका रैथाने बालिहरुको विवरण दिएका छन भने खण्ड ६ मा खेतीपाती शिर्षक अन्तर्गत नेपालमा गरिने खेतीहरु, व्यवसायीक तरकारी खेती, तरकारी उत्पादनमा ख्याल गर्नुपर्ने विषय, तरकारीको बीउ उत्पादन, ठूला होटलमा विदेशी कृषि उपज, तरकारी बालीमा खाद्य तत्व व्यवस्थापन, वेमौसमी तरकारी खेती र प्लाष्टिक घर निर्माण, तरकारी वालीमा लाग्ने धेरै किराहरु, तरकारी विक्रि नभए के गर्ने ? च्याउखेती, मौरी पालन, फलफूल खेती, कफि, चिया लगायतको उत्पादन विधि सिकाइएको छ ।
पुस्तकको खण्ड ७ को पशुपंक्षीपालन अन्तर्गत व्यवसायीक गाइ भैसी पालन, पशु पोषण तथा आहारा व्यवस्थापन, माछापालन, नेपालमा कृषि शिक्षा र यसका चुनौती, कुन ठाउँमा कस्तो उद्यम गर्ने ? विषय समावेश छन भने सम्भावना शीर्षकको खण्ड ८ मा कृषि उद्यममा देखिएका सकरात्मक संकेतहरु र कृषि उद्यमीलाई चाहिने सम्पर्क नम्बरहरु उल्लेख गरीएका छन् ।
हिपात कृषि साप्ताहिकद्धारा प्रकाशित ३०६ पृष्ठको ‘कृषि उद्यम’ लेखकले भनेजस्तै कृषि र पशुपन्छी उद्यममा देखिएका समस्या समाधानको प्रयास त हुँदै हो त्यसबाहेक यो नेपालको कृषि क्रान्तिका लागि मन–बचन र कर्मले समर्पित नयाँ पाइला पनि हो । निश्चय पनि कृषि क्रान्तिका कुरा दस्तावेजमा लेखेर मात्रै हुँदो रहेनछ भने जस्तै समाजवाद पनि पशुपतिनाथको कृपाले नआउने पक्का छ । यो पुस्तक यतिबेला भावना, विधि र व्यवहारको मिलन गराउने नयाँ जर्मको सहित आएको छ ।
लामो समयदेखि भ्रष्टाचारविरुद्ध कलम चलाएका र कृषि पत्रकारितामा जोड दिदैं आएका लेखक बाबुराम ढकालको यो पुस्तक कमजोरीरहित भने छैन । भावनामा प्रष्फुटित कतिपय कुराहरु परीपक्व छन भन्न सकिदैँन भने पूस्तकका खण्डहरु र खण्डमा भएका उपशीर्षकको सिलसिला मिलेको छैन । यि प्राविधिक र सामान्य कमजोरी रहेपनि उनले लेखेको पुस्तकको वजन कसैसँग तुलना गर्न सकिदैंन । उत्पादन, आत्मनिर्भरता, स्वाधीनता र समृद्धिमार्फत् समाजवादको सपना देखेका माटो र कृषि प्रेमीलाई उनले संग्रहणीय दस्तावेज ल्याएर ठूलै गुण लगाएका छन् भन्न सकिन्छ ।
